عوارض جامعه شناسانه چک‌های برگشتی چیست؟ کاهش اعتماد اجتماعی هرچه باشد وصول نشدن یک چک، یک دومینوی افتادن مهر‌ه‌های بزرگ است که اولین مهره آن نامعلوم است و اخرین مهره آن هم نامشخص. قانعی راد آمار 2.4 میلیون چک برگشتی در سه ماه نخست را از آن جهت حائز اهمیت دانست که به عقیده او این وضعیت منجر به مخدوش شدن رابطه حداقل 5 میلیون نفر شهروند با یکدیگر خواهد شد. وی در همین رابطه گفت: «این وضعیت منجر به بروز بی‌اعتمادی در چرخه فعالیت‌های اقتصادی می‌شود. هرچند این هم برای معامله‌گران روشن است که چک‌ها، همیشه درصدی از ریسک را به همراه خود دارد. ولی نباید از اهمیت عنصر اعتماد در مسائل اقتصادی نیز غافل بود» حالا وقتی چکی وصول نشد کلید درگیری‌ها و تنش‌ها و دلخوری‌ها میان طرفین معامله زده می‌شود و حتی ممکن خصومت و دلخوری تا جایی پیش برود که کار به دادگاه و مسائل حقوقی نیز برسد. عدم امکان برنامه ریزی بلند مدت کاسب‌ها و صاحبان مشاغل افق‌های دراز مدت را در برابر خود دارند. آنها باید تلاش کنند تا همواره آینده‌ای مطمئن و قابل دستیابی را برای خود در نظر بگیرند و با برنامه‌ریزی میان مدت و بلند مدت برای تحقق اهداف خود گام بردارند. به طور منطقی هم آنچه که در فعالیت اقتصادی و کارآفرینی حرف اول را می‌زند پول و سرمایه است. حال اگر چک‌های برگشتی افزایش پیدا کنند و ریسک معامله با چک افزایش پیدا کند در نهایت دستیابی به برنامه‌های دراز مدت فرد سخت و حتی ناممکن می‎‌شود. قانعی راد معتقد است: «اگر کارآفرینی در برنامه ریزی خود دچار مشکل شود و نتواند مقدمات برنامه خود را فراهم کند نباید احساس شکست داشته باشد بلکه در این میان نهادهای میانجی و مدنی و حتی سازوکاری مانند بیمه‌ها باید وی را پشتیبانی کنند و این امکان را برای وی فراهم آورند تا فرد کارآفرین خود را احیاء کند». قانعی راد یادآور شد اگر کارآفرینی واهمه این را داشته باشد که ریسک کارش حتی ممکن است به قیمت زندانی شدن یا از دست دادن تمام سرمایه‌هایش شود منطقا به سمت کارآفرینی نخواهد رفت. وی معتقد است نهادهای صنفی بایستی در این امور نیز ورود پیدا کنند. در همین رابطه قانعی راد می‌گوید نهادهای میانجی و مدنی می‌توانند نقش مهمی در به گردش درآمدن چرخ اقتصاد ایفا کنند. راه حلی اجتماعی برای چک‌های بی‌محل محمد امین قانعی راد، جامعه شناس از یک راهکاری اجتماعی برای حل معضل چک‌های برگشتی سخن می‌گوید. وی در همین رابطه گفت: «نهادهای صنفی، دولتی و مدنی باید به دنبال رویه‌هایی باشند که صاحبان مشاغل و کارآفرینان را از سوق پیدا کردن به روش‌های غیرسالم مانند نزول و... برای بدست آوردن نقدینگی از دست رفته‌شان دور کند.» یه عقیده این استاد دانشگاه «نهادهای صنفی در هر گروه شغلی‌ای باید به دنبال روش‌هایی انسانی‌تر و مناسب‌تری باشند تا بتواند با در محیطی سالم از نظر اجتماعی و اقتصادی دست به میانجی‌گری میان طرفین چک بزند.» به عقیده وی نهادهای میانجی‌گر و مدنی خواهند توانست با روش‌های گفتگو، اقناع و ریش‌سفیدی اعتماد طرفین معامله را به یکدیگر حفظ کنند و هر صنف با توجه به منطق درونی خود، پول از دست رفته را به وی بازگردانند. وی در همین رابطه افزود: «نباید تا این به روش‌های قضایی و خشونت آمیز متوسل شد. این روش‌ها به اقتصاد و کارآفرینی لطمه می‌زند». این استاد دانشگاه می‌افزاید: «اتحادیه‌ها، صنوف و شوراهای حل اختلاف و... باید فعالیت کارآفرینی را حمایت کنند، چرا که کارآفرینی با ریسک همراه است». قانعی راد معتقد است اگر کارآفرینی که قصد خدمت و فعالیت سالم دارد، در شرایط ریسک حمایت نشود فعالیت‌های دلالی و ناسالم اقتصادی رشد پیدا می‌کنند و بسیاری به جای کارآفرینی به دنبال سودهای بانکی خواهند رفت. در پایان... بدون تردید نباید آمارهای چک‌های برگشتی را آماری صرفا اقتصادی دانست. این حجم از چک‌های برگشتی متاثر از شرایطی اجتماعی است و عوارض متعدد جامعه شناسانه نیز خواهند داشت. بنابراین برای حل و فصل آن نیز باید به راهکاری اجتماعی و اقتصادی دست یابیم.